آیا مقدار مغز در باهوش بودن تاثیرگذار است؟
به گزارش وبلاگ عکس 94، احتمالا با این سوال زیاد روبه رو شده اید که آیا هر میزان مغز بزرگتر باشد، یک انسان هم باهوش تر خواهد بود؟ در حالی که جمله میزان اهمیت خاصی ندارد، برای بسیاری از موارد صادق است، اما به نظر می رسد میزان مغز و سطح هوشمندی موجودات زنده حکایت دیگری دارد. آیا اصلا ارتباطی میان میزان سیستم عصبی و قدرت ذهنی انسان وجود دارد؟ تقریبا بیشتر محققین به این سوال جواب مثبت می دهند اما هنوز علت قاطعانه ای برای این دسته از سوالات موجود نیست. بعلاوه فاکتورهای مربوط به افزایش هوش هم جای تحقیق و تفحص های بیشتری در محافل علمی دارد.
مغز انسان تا دهه سوم و چهارم زندگی به رشد خود ادامه می دهد. در یک مطالعه MRI روی چهل و شش داوطلب بالغ اروپایی، تعیین شد اندازه مغزشان به طور میانه cm3 1274 در مردان و cm3 1131 در زنان است. به زبانی ساده تر اگر یک لیتر شیر در جمجمه یک انسان بریزید، هیچ یک از اندازه آن بیرون نمی ریزد. البته اندازه مغز در افراد مختلف به شدت متغیر بوده و در مردان از 1053 تا cm3 1499 و در زنان بین 975 تا cm3 1398 گزارش شده است. از آنجایی که چگالی ماده ی مغز اندازهی بالاتر از آب و اندازهی نمک است، میانه وزن مغز مردان تقریبا 1325 گرم گزارش می شود.
پژوهشگران پس از مرگ بعضی از اشخاص مهم، مغزشان را از کالبد جدا نموده و سپس اندازه وزنی اش را اندازه گیری می نمایند. برای مثال مغز آیوان تورگنف، رمان نویس مشهور روسی تقریبا دو کیلوگرم محاسبه شده است. در حالی که مغز آناتولی فرانس به سختی 1 کیلوگرم بود. البته مغز انسانِ فوت شده و زنده تا حدودی با یکدیگر فرق دارد؛ چراکه اندام ها پس از مرگ به علت از دست دادن آب و انعقاد خون تا حدودی کمتر از حالت عادی است. بنابراین نمی توان با قاطعیت درباره اندازه کلی مغز و شرایط سلامت انسان اظهار نظر و طبیعتا حکم قطعی صادر کرد.
جدا از این موارد، اندازه هوش را باید چطور سنجید؟ ما به طور روزمره با تعامل هایی که با سایرین داریم، رسما می بینیم که بعضی از انسان ها مدت زمان بیشتری را باید صرف فهمیدن یک مسئله نمایند، در حالی که فرد دیگری به سرعت متوجه یک موضوع می شود و نیازی به تکرار مکررات برای بار چندم برای شان نیست. در حال حاضر این موضوع ثابت شده که اندازه چین و شکنج های مغز با هوشمندی و تکامل ارتباط مستقیمی دارد؛ یعنی هر اندازه اندازه چین و شکنج های مغزی افزایش یابد، موجود از تکامل و هوشمندی بیشتری برخوردار است. در حقیقت بر طبق نظریه داروین، فرایند تکامل باعث می شود تا شکنج های مغزی به مراتب بیشتر از قبل باشد.
انسان ها در توانایی فهم ایده های تازه، سازگاری با یک محیط تازه، یادگیری یک تجربه تازه، تفکر و برنامه ریزی و بعلاوه توجیه مسائل مختلف با یکدیگر متفاوت هستند. روان شناسان تصور می کردند که این دسته از تفاوت ها به علت ظرفیت های متفاوت روحی و روانی است. به همین منظور چند مفهوم شکل گرفت؛ هوش عمومی (یا توانایی عمومی در درک)، هوش سیال و هوش کریستالی. این تفاوت ها در توانایی مردم برای فهم مسائل مختلف و تصمیمات تازهی که انسان ها به واسطه تجارب گذشته باید بگیرند، به وسیله آزمون های هوش روان شناسی به دست می آید. این دسته از مشاهدات قابل استناد بوده و تست های مختلف با قدرت به یکدیگر ارتباط پیدا می نمایند. بعلاوه این آزمایش ها به صورت دهه ها ثابت بود. در نهایت امر، فاکتوری به نام آی کیو (IQ) روی کار آمد و تقریبا به مدت هفتاد سال است که برای سنجش اندازه هوش انسان ها مورد استفاده قرار می گیرد.
تفاوت ها در هوش عمومی با پارامتری هایی مثل اندازه موفقیت در زندگی، تحرک اجتماعی، کارایی شغلی، اندازه سلامتی و طول عمر ارتباط دارد. در یک مطالعه روی یک میلیون مرد سوئیسی، افزایش آی کیو با 32 درصد کاهش در مرگ و میر به ثبت رسید. این نکته بدیهی است که مردمان باهوش تر، زندگی به مراتب بهتری نسبت به سایرین دارند. البته آی کیوی زیاد الزاما به این معنا نیست که انسان حتما شاد بوده یا در ارتباط برقرار کردن با جنس مخالف حتما بهتر از سایرین رفتار خواهد نمود. با این حال، معمولا آدم های به شدت باهوش را می توان در جایگاه های مدیریتی در شرکت و سازمان های مختلف به جای مغازه خوار و بارفروشی یافت.
آیا ارتباطی کمی و عددی بین اندازه مغز و اندازه سطح هوش حکم فرماست؟ پذیرش چنین ارتباطی در زمان های قبل سخت بود؛ چراکه در گذشته تنها باستان شناسان به جمجمه و محتویاتش دسترسی داشته اند. تصویربرداری ساختاری MRI از آناتومی مغز در حال حاضر به یک روش اندازه گیری روتین تبدیل شده است. در داوطلبین سالم، اندازه کل مغز ارتباط ضعیفی با هوش دارد. به عبارتی دیگر، اندازه مغز تنها بین نه الی شانزده درصد از کل هوش عمومی محسوب می شود. اسکن های کاربردی به منظور جست وجوی مغز در ارتباط با فعالیت های فکری خاصی مورد استفاده قرار می گرفته تا منطقه های از لب پیشانی، گیجگاهی و آهیانه در قشر مغز را نشان دهد. باید به این موضوع خاطر نشان کرد ضخامت منطقه ها مذکور هم به هوش ارتباط دارد اما همچنان، این مسئله چیزی نیست که بتوان ارتباط بسیار قدرتمند و قابل استنادی را با اندازه هوش نشان داد. این که چرا مغز در اندازه بزرگتر با هوش بیشتر ارتباط دارد و بالعکس، به وسیله عواملی ایجاد می شود که همچنان ناتعیین است.
دانشمندان در پژوهش های اخیر، ارتباطات سلول های عصبی بین چند بخش تعیین را آنالیز نموده اند. این رویه تحقیقاتی برای فهم هوش سیال بهتر است. هوش سیال به ظرفیت حل مسائل در موقعیت های خاص گفته می شود که فرد با یافتن و ارتباط بین الگوهای مختلف کوشش می نماید تا به صورت مستقل یک مشکل را حل نماید. فرایند پژوهشی مذکور، تقریبا 25 درصد از ماجرای تفاوت قابلیت های هوش سیال در انسان های مختلف را شرح می دهد.
دانشمندان به واسطه مشاهدات بیشتری در فهم همه جانبه اندازه هوش در انسان به چالش کشیده می شوند. همان طور که قبلا اشاره شد، مغز یک مرد بالغ 150 گرم سنگین تر از مغز جنس مخالف است. بخش جلویی قشر مغز مسئول درک، حافظه، زبان و استدلال است. کل این فرایندها به 23 میلیارد نورون (سلول عصبی) در مردها و 19 میلیارد نورون در زن ها ترجمه می شود. از آنجایی که هیچ تفاوتی بین میانه آی کیو بین دو جنس زن و مرد نیست، چرا چنین تفاوتی را شاهد هستیم؟
این نکته هم به خوبی ثابت شده که ظرفیت مغزی انسان های اولیه و غار نشین، 150 الی cm3 200 بزرگتر از انسان های امروزی است. با وجود بزرگتر بودن مغز، انسان های اولیه تقریبا بین 35 الی 40 هزار سال قبل منقرض شده اند. بنابراین چه فایده ای دارد اگر مغز بزرگتر در نهایت به انقراض موجود ختم می شود؟
دانش اندک ما درباره دلایل بی شمار مربوط به اندازه هوش موجب می شود تا محققین تنها به مغز انسان برای یافتن پاسخ بسنده ننمایند. برای مثال حیوانات هم می توانند رفتار پیچیده ای نظیر یادگیری، قدرت تصمیم و برنامه ریزی و صد البته رفتارهای اجتماعی از خود نشان دهند.
زنبورهای عسل یک نمونه جالبی در این ماجرا به حساب می آیند. آنها می توانند چهره ها را درک نموده، با محیط ارتباط برقرار نموده و بعلاوه کیفیت منابغ غذایی را با یک تکانه پیچشی با دیگر دوستانشان در میان بگذارند. بعلاوه زنبورهای عسل می توانند از یک هزارتوی پیچیده با یاری رد پاهایی که در حافظه کوتاه مدت شان ثبت نموده اند به راحتی بگذرند. بعلاوه جالب است بدانید که یک بوی خاص از کندو می تواند به برگشت زنبور عسل یاری کند؛ چراکه زنبور قبلا با این بو آشنا شده بود و به واسطه حافظه ای که دارد، به خانه اش برمی شود. حشرات چنین ویژگی جالبی را در خود دارند. نکته جالب اینجاست که حشرات تنها یک میلیون نورون داشته که تقریبا یک هزارم گرم وزن دارد؛ به زبانی دیگر، وزنی معادل با یک میلیونیوم اندازه مغز یک انسان. با تمامی این تفاسیر آیا ما باید یک میلیون مرتبه بیشتر از یک زنبور باهوش تر باشیم؟ با نگاهی به خصیصه ها و ویژگی های حال حاضر قطع به یقین پاسخ به این سوال یک خیر بزرگ است.
این فرضیه که حیوانات بزرگتر، مغز بزرگتر و هوش بیشتری دارند از یک جنبه دیگر هم قابل بحث است. یک حیوان بزرگتر از انسان، قطع به یقین اندازه پوست بیشتری داشته و اندام هایش هم بزگتر از انسان خواهد بود. به تبع، عصب رسانی به این بافت ها باید بیشتر باشد و بعلاوه عضلات بیشتری باید برای کنترل حرکات تغذیه شود. به همین سبب، مغز بزرگتری باید برای این بدن در نظر گرفته شود. بنابراین، کاملا منطقی است تا بتوان روی اندازه کلی مغز کنترلی داشت. جالب است بدانید که نسبت وزن مغز به بدن انسان تقریبا 2 درصد است. این مورد در پستانداران بزرگ مثل فیل، دلفین و وال ها به چه صورت است؟ مغز این دسته از حیوانات نام برده به مراتب بزرگتر از انسان بوده و در وال ها تا 10 کیلوگرم هم می رسد. همین نسبت در حیواناتی مثل فیل و وال ها زیر 10 درصد است. حتی بسیاری از پرنده ها هم نسبت وزن مغز به بدن تقریبا 10 درصدی دارند. آیا باید نتیجه گرفت این دسته از حیوانات از اندازه هوش بیشتری نسبت به انسان برخوردار هستند؟
نورو آناتومیست ها توانسته اند مفهومی تحت عنوان ضریب انسفالیزاسیون (EQ) را ابداع نمایند. EQ در واقع نسبت وزن مغز به یک وزن استاندارد از همان گروه نمونه اطلاق می شود. بنابراین، اگر ما تمامی پستانداران را نسبت به یک گربه مقایسه کنیم (گربه EQ مساوی با یک دارد)، انسان ها در صدر جدول با 7.5 اندازه تفاوت قرار می گیرند. مغز انسان 7.5 برابر بزرگتر از وزن یک پستاندار معمولی وزن دارد. میمون و شامپانزه ها در حد پنج یا کمتر، مشابه به دلفین و سایر سیتاسیان هستند. با تمامی این تفاسیر، انسان ها توانسته اند بیشترین EQ را به خود اختصاص دهند. در هر صورت تعیین نیست که چه اجزای سلولی در مغز موجب شده تا اندازه EQ کمتر یا بیشتر شود. دانشمندان حوزه علوم اعصاب همیشه حدس می زنند که انسان ها تعداد سلول های عصبی بیشتری نسبت به سایر گونه ها در قشر مخ روی کره زمین دارند.
در یک مطالعه که سال 2014 انجام شد، 10 مورد ماهی دلفین مورد آنالیز نهاده شد. دانشمندان با آنالیز ماهی هایی که به نام ماهی سیاه مشهور بوده اند، به نتایج حیرت برانگیزی دست یافتند. محققین با آنالیز بافت مغز و مشاهده ساختار داخلی اش مجموعا 37.2 میلیارد نورون را رویت نموده اند. این نتیجه برای عموم پژوهشگران این حوزه به شدت شوکه نماینده بوده چون دلفین های این گونه تقریبا دو برابر بیشتر از انسان ها از نورون های عصبی برخوردار هستند.
اگر بهره وری شناختی و ادراکی یک موجود زنده به تعداد نورون های عصبی در قشر مخ بستگی داشته باشد، دلفین ها باید باهوش تر از تمامی موجودات از جمله ما انسان ها باشند. با این حال جالب است که دلفین ها می توانند رفتار اجتماعی خاصی از خود نشان دهند. این موجودات حتی مهارت های متنوعی را از لحاظ ادراکی دارا هستند. با این وجود، دلفین ها قادر به صحبت نبوده و علنا هیچ قدرت قابل تشخیص انتزاعی نسبت به سایر حیوانات ندارند که آنها را از سایر موجودات متمایز کند. آیا باید نتیجه گرفت که خودِ هویت و ذات سلول های عصبی است که در دلفین ها نسبت به انسان ها تفاوت های حائز اهمیتی ایجاد می نماید؟ این فرضیه به این خاطر در فکر شکل گرفته چون انسان ها از تعداد نورون های کمتری نسبت به دلفین ها برخوردار هستند. دانشمندان هنوز در این رابطه به یک نتیجه گیری واحدی نرسیده اند.
پژوهشگران توانسته اند عاملی را پیدا نمایند که تنها در انسان ها و شامپازه ها وجود دارد؛ عاملی که در انسان به حدی پیشرفته تر از شامپازه ها است که موجب شده انسان ها زندگی اجتماعی را فرا گرفته و به تبع، جامعه بشری تشکیل شود. پس از پژوهش های بسیار متعدد، نورون های دوکی شکلی در قشر مخ پستاندارانی مثل شامپانزه و انسان کشف شد که شکل و ظاهر خاصی دارد. بعلاوه این نورون های دوکی شکل در بعضی از سیتاسیان، بعضی فیل های آسیایی و آفریقایی و در مقادیر کمتری در راکون ها هم وجود دارد. این نورون ها به پاس زحمات دانشمندی اتریشی به نام کنستانتین ون اکونومو، نورون های ون اکونومو نام گرفت. این دانشمند در حوزه عصب شناسی توانسته دستاوردهای زیادی از خود به یادگار بگذارد.
در حال حاضر می توان این ادعا را عنوان نمود که افزایش نورون های ون اکونومو می تواند بهره هوشی یک موجود زنده را هم بیشتر کند. نکته عجیبِ ماجرا اینجاست که نورون های ون اکونومو همان طور که اشاره شد در وال ها، دلفین ها و بعضی از فیل ها در قشر پیشانی مغز یافت می شود. از طرفی دیگر، اندازه مغز موجودات ذکر شده بزرگتر از انسان هاست و حتی در بعضی از موارد مثل دلفین ها، اندازه نورون ها به مراتب بیشتر از انسان ها رویت شده است. با این حال، پس به چه علت انسان ها هوشمندترین موجودات کره زمین محسوب می شوند؟ حلقه مفقوده این موضوع بحث برانگیز در حوزه عصب شناسی چیست؟ آیا پژوهشگران آدرس اشتباهی را دنبال می نمایند؟ آیا باید در بخش دیگری از علوم پزشکی در جست وجوی پاسخی مطلوب بود؟ شاید متابولیسم بدن انسان از امتیازات ناشناخته ای برخوردار است که حیواناتی مثل دلفین و شامپانزه ها آن را نداشته یا مثل انسان تکامل یافته نشد. شاید هم نحوه سیناپس برقرار کردن نورون های عصبی در انسان به مراتب پیچیده تر از سایر حیوانات است. در هر صورت فعلا دانشمندان در حال آنالیز عوامل مختلف هستند. شاید بتوان نظریه داروین را در حال حاضر یک پاسخ قابل قبول اما موقت تلقی کرد.
هنگامی که چارلز داروین درباره مغز انسان و نحوه تکاملش فکر می نموده، او به این نتیجه رسید عوامل مختلف و متعددی در کنار یکدیگر موجب شده تا مغز انسان به صورتی تکامل یابد که گونه بشر در برابر سایر نژادها، هوشمندتر به نظر برسد. منحصر به فرد بودن گونه انسان، علامت سوال بسیار بزرگی است که دانشمندان حوزه علوم پزشکی همچنان در حال آنالیز و مرور هستند. در حال حاضر می توان با قاطعیت این جمله را عنوان نمود که هر اندازه سایز مغز بزرگتر باشد، الزاما به معنای باهوش تر شدن انسان نیست. شاید در آینده نزدیک بتوان ترکیب طلایی فاکتورهای مختلفی که داروین به آن سر بسته اشاره نمود را فهمید. در صورت کشف این موضوع، نه تنها انقلابی در عرصه علوم پزشکی ایجاد می شود، دانشمندان حوزه مهندسی بافت می توانند به فکر ساخت یک مغز مصنوعی و هوشمند از انسان باشند. شاید هم دانشمندان در آن دوران پای شان را فراتر برده و برای ساخت یک ابر انسان از این داده های مهم بهره برداری نمایند. به زبانی ساده تر، شاید روزی بیاید که بتوان پیوند یک مغز کامل انجام داد و انسان های ارتقا یافته ای در سطح اجتماع زندگی نمایند؛ انسان هایی ما انسان های نسلِ حاضر در برابر آنها در حد یک شامپانزه محسوب می شویم!
منبع: scientificamerican
منبع: دیجیکالا مگ