کاروانسرای مرنجاب؛ مروارید کویر
به گزارش وبلاگ عکس 94، کاروانسرای مرنجاب، قصر بهرام، ده نمک، سرخه و چندین کاروانسرای دیگر همگی در مسیر جاده ابریشم هستند. کاروانسرای مرنجاب در بند ریگ واقع شده و از یکی از ده ها کاروانسرایی است که شاه عباس صفوی دستور ساخت آنها را داد. نمای کاروانسرای عباسی مربع شکل است و اطراف کاروانسرا برج هایی واقع شده است. کاروانسرای مرنجاب در آن موقع با هدف تجارت و البته حفظ امنیت جاده ها در مسیر اصفهان - ری - مشهد ساخته شده بود.
کاروانسرا مرنجاب کجاست؟
کاروانسرای مرنجاب در بند ریگ و کنار دریاچه نمک آران بیدگل در استان اصفهان واقع است. جایی که زمانی محل گذر سیلاب ها بود اما حالا بیابان خشکی است که در بهار با پوشش گیاهی مخصوص منطقه زیبا پوشیده می گردد. وقتی باد در صحرای اطراف کاروانسرای مرنجاب شروع به وزیدن می نماید، چشم انداز زیبای تپه های شنی هر گردشگری را جادو می نماید. کاروانسرای مرنجاب در مسیر جاده ابریشم ساخته شد؛ جاده ابریشم، این نامی ترین شاهراه تاریخ، اگر نه با ایران، که بدون ایران هیچ گونه معنی و مفهومی ندارد.
کاروانسرای مرنجاب و تاریخچه آن:
کاروانسرای مرنجاب و ساخت آن به دوران صفویه برمی گرد. از دوران اشکانیان تا سده کنونی که غُرِش کشتی، قطار و هواپیما سکوت پر رمز و راز دنیا اساطیری را در هم شکست، جاده ابریشم اهمیتی به سزا در رد و بدل کردن کالا و فرهنگ میان مردمان دنیا داشت. ایران زمین، با تمام پیشینه شکوهمندش، در مرکز این دنیا راه (جاده ابریشم) جای داشت. از دوران باستان، در جای جای این جاده افسانه ای کاروانسراهایی برای استراحت راهیان و رهواران ساخته بودند. از آنجا که، در دوران شاه عباس صفوی، بسیاری از این کاروانسراها بازسازی و نوسازی شده و یا ایجاد شدند، آنها را به نام کاروانسراهای شاه عباسی می شناسیم. به راستی که این دوران را باید دوران زرین کاروانسرای ایران نامید. یکی از این کاروان سراها که بنیاد آن را نیز به شاه عباس نسبت می دهند، کاروانسرای مرنجاب در کویر مرنجاب مُشرف بر دریاچه نمک بر سر یکی از راه های اصفهان به ری و خراسان بوده است. گفته شده است فرمانروای اندیشمند ایران زمین، با وجود ایجاد کاروانسراها و دژهای متعدد در سراسر کشور، در این منطقه هیچ گونه تأسیسات دفاعی تعبیه نکرده بود، زیرا تا آن موقع دشمنان به خاطر دریاچه نمک و گستره کویر، از این سمت به مرکز هجوم نبرده بودند. ازبکان به وسیله دریاچه نمک به کاشان یورش بردند و تا اصفهان پیش رفتند، این یورش ها شاه عباس را به اندیشه انداخت تا در سال 1012 قمری سریع یک پادگان و پایگاه نظامی در این منطقه، در ارتفاع 810 متری از سطح دریای آزاد، ایجاد کند و جلوی تهدید دشمنان غارتگر ایران زمین را بگیرد. بالای کاروانسرا به شکل سنگرهای دیدبانی است و گفته شده همیشه 500 سرباز به همراه یک واحد توپخانه در این دژ حضور فعال داشتند و امنیت کاروان ها را در این منطقه تأمین می کردند.
اما با توجه به این که این راه به مدت دوهزار سال یکی از مسیرهای اصلی تردد میان خراسان بزرگ و ری با سپاهان و فارس بوده است، بی تردید در کنار این برکه آب شیرین می بایست تاسیسات رفاهی کاروانیان نیز وجود می داشته است. تاسیساتی که نبود امنیت و قدرت مرکزی آن را به مرور زمان به ورطه نابودی و فراموشی کشانیده است. نمی توان تصور کرد که اندیشمندان هخامنشی، آزادگان اشکانی، توانمندان ساسانی و آزادیخواهان آل بویه این جاده مهم را فراموش کرده و آن را به حال خود رها کرده باشند. به ویژه اینکه این منطقه تیول خاندان مهران بوده و این خاندان به سبب برقراری مستقیم در جاده ابریشم، اهمیت به سزایی به امنیت و رفاه کاروانیان می داده اند. دیگر اینکه اصل اختراع کاروانسرا هم از ایران است و هرودوت از 110 کاروانسرا در جاده شاهی نام می برد. اما از آنجاییکه در زمان صفویه مسیر مرکز اصفهان تا مشهداهمیت ویژه ای داشته، این جاده مورد رسیدگی بیشتری قرار گرفته است.
جاده سنگفرش کویری که برجای مانده از دوران شکوهمند هخامنشیان و ساسانیان بوده، در زمان صفویه بازسازی و تکمیل شد. جاده ای که همانند یک فانوس دریایی، خَشاب، مانع از گم شدن رهوران کویر بی خاتمه می شده است.
ساختمان کاروانسرای مرنجاب چطور است؟
کاروانسرای مرنجاب حیاطی به مساحت 600 متر مربع دارد و اطراف حیاط اتاق ها قرار دارند. نقشه کاروانسرای مرنجاب مربع شکل است. کاروانسرا از 29 اتاق و شاه نشین تشکیل شده. کاروانسرا با گچ و آجر ساخته شده و دارای اتاق ها و اصطبل های متعدد و 6 برج است.برای ورود به اتاق ها اول وارد حیا می شوید، هر اتاق با یکی دو پله از حیاط جدا شده است و در ارتفاعی بالاتر است. پشت اتاق ها جایی مانند یک سرسرا به عنوان اصطبل در نظر گرفته شده است. پی ساختمان و پایه های آن از سنگ و ملاط است و کل مساحت کاروانسرا بیش از 3000 متر مربع است.
اقامت در کاروانسرای مرنجاب:
آیا کاروانسرای مرنجاب هنوز فعال است؟ سوال مهمی که بسیاری از گردشگران بعد از آشنایی با کاروانسرای مرنجاب برایشان مطرح است، همین است. باید بگوییم بله؛ کاروانسرای در حال حاضر فعال است و مسافر می پذیرد. بخصوص برای نوروز و چارشنبه سوری. کاروانسرای مرنجاب یکی از معدود کاروانسراهایی است که پس از کش و قوس های فراوان دوباره شروع به فعالیت کرد.
این شاهرگ مالی، سیاسی و نظامی دنیا باستان، با مویرگ هایی که در سراسر مشرق زمین به ویژه سرزمین جاودانه ایران کشیده است، ملت های بزرگ تا روستاهای کوچک را به هم پیوند می داد. بدیهی است که چنین شاهراه عظیمی نیازمند استراحت گاه هایی فراخور حال کاروانیان و لشکریان بود. جایگاه هایی که با داشتن آب کافی و امنیت، خستگی را از تن کاروانیان به در آورد.
مسیر و موقعیت کاروانسرای مرنجاب:
مسیر مرنجاب، مرکز، یعنی اصفهان، را به وسیله کاشان به جاده سنگفرش کویر پیوند می داده است. این مسیر از گرمسار به طرف پایین منحرف شده و تا سیاه کوه ادامه می یابد و به جاده دستکن متصل می گردد. دستکن در ادامه مسیر مرنجاب، محل انشعاب جاده ای بوده که کاشان را به گرمسار و ورامین مرتبط می ساخته. شاخه ای از این جاده به سوی اردستان و شاخه ای به جانب یزد ادامه پیدا می کرده است. مجموعه این مسیرها به عنوان مویرگ هایی برای اتصال به شاهرگ جاده ابریشم در بخشی که دامغان را به ری پیوند می داده، عمل می کرده است.
کاروانسرای مرنجاب و قصر بهرام در راه سیاه کوه و جاده کویر نمک واقع شده است. نام کاروانسرا بر پایه نام منطقه گذاشته شده است. مرنجاب از شرق به دشت کویر و از جنوب شرقی به دو کوه یخاب و کوه لطیف منتهی می گردد.
از آران و بیدگل تا کاروانسرای مرنجاب در حدود دو تا سه ساعت راه است. در این مسیر هیچ روستایی وجود ندارد و تنها چند کشتزار کوچک آن هم در شروع راه در منطقه چهار طاقی هست. در طول مسیر تنها یک چاه آب واقع شده است که در نزدیکی جاده خاکی کاروانسراست.
در فاصله تقریبا 12 کیلومتری از شرق کاروانسرا، تپه های روان شنی وجود دارد که از جاذبه های بسیار زیبای کویر مرنجاب است. این تپه های شنی در محدوده ای تقریبا وسیع و با شیب های تند مکان بسیار مناسبی برای آن دسته از دوستداران طبیعت است که در پی سوژه های بدیع و مجذوب کننده در طبیعت بکر و زیبای کویر هستند. البته در فصل تابستان، مارهای غیر سمی، و گهگاه سمی، در این تپه های شنی دیده می شوند که ممکن است برای آن ها مشکل آفرین گردد. از تپه های شنی به سمت شمال شرقی، جاده ای خاکی وجود دارد که از شرق دریاچه بزرگ نمک می گذرد و به کاروانسرای قصر بهرام در شمال دریاچه می رسد.
منبع: کویر و بیابان های ایران
گردآوری و تنظیم: تحریریه وبلاگ عکس 94
لطفا در نشر دانسته های خود کوشا باشید.
برداشت و استفاده غیرتجاری از مطالب این وب سایت، حتی بدون ذکر منبع آزاد است.
منبع: دالاهو